Ο ιδεολογικός προσδιορισμός της «κεντροδεξιάς» Νέας Δημοκρατίας

Του Σωτήρη Χατζηγάκη
Ι) Πριν από 30 χρόνια, ο αείμνηστος Κωνσταντίνος Καραμανλής εισήγαγε ως επίσημη ιδεολογία του κόμματος μας το «ριζοσπαστικό φιλελευθερισμό»: μια ιδεολογία ενός ήπιου φιλελευθερισμού, αλλά και με ριζοσπαστικές παρεμβάσεις του κράτους, όταν κάτι τέτοιο επιβάλλονταν για λόγους κοινωνικής δικαιοσύνης. Πολλοί θεώρησαν την παρέμβαση εκείνη υπερβολική και κατηγόρησαν μάλιστα τη Νέα Δημοκρατία για «σοσιολ-μανία»1. Ωστόσο ο Κωνσταντίνος Καραμανλής αποκόλλησε τη Νέα Δημοκρατία από τη μέχρι τότε ισχύουσα λογική των καθέτων ιδεολογοπολιτικών τειχών «της δεξιάς των προνομιούχων» από την μια πλευρά, και «της αριστεράς των φτωχών και των περιθωριοποιημένων» από την άλλη, στρέφοντας το κόμμα προς έναν «οριζόντιο» κοινωνικό πολυσυλλεκτισμό και ενισχύοντας παράλληλα ένα νέο «κράτος πρόνοιας», που είχε ανάγκη η Ελληνική κοινωνία...

ΙΙ) Κατά τη δεκαετία του ’80, τα πολιτικά και κοινωνικά δεδομένα αλλάζουν δραματικά. Ο «νεοφιλελευθερισμός» της Θάτσερ και του Ρέιγκαν αξιώνει «εδώ και τώρα» μία μεγαλύτερη –σχεδόν απόλυτη– απελευθέρωση των οικονομικών σχέσεων και μικρότερη συμμετοχή του κράτους στην οικονομική ζωή των πολιτών. Αυτό σήμαινε, πρακτικά, τολμηρότερες ιδιωτικοποιήσεις και σχεδόν απαξίωση του ρόλου του κράτους. Έτσι, διαμορφώθηκε μία νέα ιδεολογία (απέναντι στο «νεοφιλελευθερισμό» του Ρέιγκαν και της Θάτσερ), που πολλοί την ονόμασαν «κοινωνικό φιλελευθερισμό»2. Η διαφορά των δύο φιλελευθερισμών συνίστατο στο ρόλο του κράτους στο χώρο της οικονομίας: ο «κοινωνικός» υιοθετούσε μεγαλύτερη παρέμβαση του κράτους για χάρη της αρχής της ισότητας, ενώ ο «νεοφιλελευθερισμός» έδινε κυρίαρχη σημασία στην αξία της «ελευθερίας» και συνεπώς δεν αναγνώριζε στο κράτος κανένα (ή, ίσος, μηδαμινό) ρόλο.
ΙΙΙ) Μετά τη δεκαετία του ’90, οι κοινωνίες βρίσκονται μπροστά σε ριζοσπαστικές ανατροπές (πτώση του κομμουνισμού, εποχή παγκοσμιοποίησης κλπ.). Το νέο αυτό περιβάλλον διαμορφώνει καινούργια κοινωνικά, οικονομικά και πολιτισμικά δεδομένα. Η ανθρωπότητα, λοιπόν, εισέρχεται στην «μεταμοντέρνα» εποχή ή του «ύστερου καπιταλισμού», όπως ονομάστηκε. Οι καινούργιες αυτές μεταβολές διαμορφώνουν ένα διαφορετικό κοινωνικό, οικονομικό και πολιτισμικό χώρο, το «μεσαίο»3, ο οποίος αναπόδραστα έχει ανάγκη από νέες πολιτικές, που οφείλουν να επεκτείνονται και σε ευρύτερες στάσεις και συμπεριφορές της ζωής [π.χ. στον πολιτισμό, στο περιβάλλον, στα σύγχρονα κοινωνικά πρότυπα, στα νέα δικαιώματα διαφόρων ομάδων (π.χ. μεταναστών, γυναικών, νέων, των εργατών που μετατρέπονται σήμερα σε εργαζόμενοι, των αγροτών, που πολλοί μεταμορφώνονται σε επιχειρηματίες) κλπ.]4.
Τα νέα αυτά, λοιπόν, δεδομένα δεν μπορούν πλέον να αποδοθούν, ούτε με το «ριζοσπαστικό φιλελευθερισμό» της δεκαετίας του ’70, ούτε με τον «κοινωνικό φιλελευθερισμό» της δεκαετίας του ’80.
Ο ιδεολογικός και πολιτικός χώρος, συνεπώς, της καλούμενης «κεντροδεξιάς» για να εκφράσει σήμερα τις νέες κοινωνικές τάσεις και τις στάσεις της εποχής μας, οφείλει να κάνει μία διπλή ιδεολογική στροφή (με τα παλαιά παραδοσιακά κριτήρια): μία προς «τα αριστερά», αγκαλιάζοντας δηλαδή με συγκεκριμένες ad hoc πολιτικές τα αδύναμα κοινωνικά στρώματα (με καινούργιες προτάσεις για τα σύγχρονα φαινόμενα ανεργίας, φτώχιας, μετανάστευσης κτλ.), και μία προς «τα δεξιά», θωρακίζοντας την ιδιοπροσωπεία και την ταυτότητα των λαών, που κλυδωνίζονται σήμερα από την ισοπεδωτική ορμή της παγκοσμιοποίησης και την απώλεια της ισχύος των εθνικών κρατών5.
IV) Ο «μεσαίος» χώρος δεν έχει σχέση με το παλιό «κέντρο». Είναι υπερβατικός χώρος και δεν έχει σχέση με τη «γεωγραφική» θέση του παλιού και ξεπερασμένου γραμμικού γεωγραφικού σχήματος «Δεξιάς-Κέντρου-Αριστεράς». Ο άξονας αυτός αντιστοιχούσε στις παλαιότερες «κλειστές» εθνικές οικονομίες και σε πολιτισμικά δεδομένα μιας παλιάς εποχής, διαφορετικής προς τη σημερινή της γνώσης και της πληροφορίας.
Η παλιά διάκριση, συνεπώς, σε «Δεξιά» και «Αριστερά», με κριτήριο την «ισότητα» και την «ελευθερία» –όπως άλλωστε διεξοδικά έχει αναλυθεί και από τον πολιτικό φιλόσοφο του 20ου αιώνα Νορμπέρτο Μπόμπιο– ανήκει στο παρελθόν6. Σήμερα, οι ιδεολογικοί συνομιλητές και αντίπαλοι του προηγούμενου αιώνα, ο σοσιαλισμός και ο φιλελευθερισμός, θα πρέπει –όπως υποστηρίζει και ο νομπελίστας συγγραφέας Οκτάβιο Παζ– να βρουν κοινό τόπο συνάντησης7. Αυτός είναι ένας νέος «μεσαίος χώρος» σύνθεσης, που αποτελεί τη «νέα θέση» στο παγκόσμιο «διαλεκτικό γίγνεσθαι».
V) Κατά καιρούς, βέβαια, προτείνονται στο χώρο της Κεντροδεξιάς ορισμένες ιδεολογικές «θέσεις» και «απόψεις», οι οποίες έχουν ως αφετηρία τους όρους «πατρίδα», «έθνος» κλπ. Κατ’ αρχάς νομίζουμε πως δεν υπάρχει κανένας πολίτης σ’ ολόκληρη την ανθρωπότητα, που να μην αναγνωρίζει την σημαντικότητα αυτών των εννοιών και που να μην αγαπά τον τόπο και την πατρίδα του. Είναι χαρακτηριστικό πως ένας από τους «γκουρού» της παγκοσμιοποίησης, ο Τόμας Φρίντμαν, τονίζει τη στέρεα σχέση του ανθρώπου με τον τόπο και την εθνική του ταυτότητά8. Διαφορετικό όμως είναι το διακύβευμα το ν’ αγαπάς την πατρίδα σου (την οποία όλοι αγαπάμε), και διαφορετικό πράγμα είναι το να αποτελούν οι έννοιες «πατρίδα» και «έθνος» κριτήριο ιδεολογικής και πολιτικής διαφοράς και διαχωρισμού των πολιτών σε «δεξιούς», «κεντρώους» ή «αριστερούς».
VI) Η Νέα Δημοκρατία οφείλει άμεσα να μεταβληθεί σε μια σύγχρονη «κεντροδεξιά του μεσαίου κοινωνικού χώρου». Να εκφράσει δηλαδή την καινούργια πολιτική πραγματικότητα και τα σύγχρονα ρεύματα. Παράλληλα, οφείλει με τις θέσεις της (ιδεολογικές και πολιτικές) να δώσει απαντήσεις στις μεγάλες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτισμικές αλλαγές του καιρού μας. Όλες οι άλλες προτάσεις, που στηρίζουν αναχρονιστικούς «εθνικισμούς» και ξεπερασμένα δόγματα –είτε φιλελεύθερα, είτε σοσιαλιστικά– αποτελούν απλά ευκαιριακά προτάγματα, κατάλληλα μόνο για αφελείς ή για απλή λαϊκή κατανάλωση.
Τελικά, η «κεντροδεξιά Νέα Δημοκρατία» χρειάζεται να επαναπροσδιορίσει τη πολιτική και ιδεολογική της ταυτότητα. Όχι βέβαια στοχεύοντας σε ευκαιριακούς ψηφοφόρους, τους οποίους έχασε στην κυβερνητική της πορεία, αλλά προσαρμόζοντάς την στις απαιτήσεις των καιρών και στα νέα παγκόσμια ρεύματα. Αυτό σημαίνει πως –χωρίς ν’ απεμπολεί την Ελληνική ταυτότητα, τις παραδόσεις της, την ιστορία της, τα ήθη και τα έθιμά της, τα εθνοτικά της στοιχεία κλπ.– οφείλει παράλληλα να υιοθετήσει τα σύγχρονα προοδευτικά προτάγματα και να προτείνει λύσεις στα προβλήματα της εποχής μας (π.χ. μετανάστευση, ναρκωτικά, περιβάλλον, δημόσια τάξη, κοινωνικά και ατομικά δικαιώματα κλπ.). Τα προβλήματα αυτά δεν μπορεί να επιλύσει από μόνος του κανένας φιλελευθερισμός («κοινωνικός» ή «ριζοσπαστικός») ή κάποιος «σοσιαλισμός», ιδίως με τη σημερινή νεφελώδη και απροσδιόριστη μορφή του. Πολύ περισσότερο, βέβαια, ο ιδεολογικός προσανατολισμός της Νέας Δημοκρατίας δεν πρέπει να επικεντρώνεται σε γενικευμένους όρους, όπως «πατριωτισμός» και «εθνικισμός», η χρήση των οποίων αποτελεί απλή πολιτική καπηλεία και απαράδεκτο λαϊκισμό.
Ο κ. Σ. Χατζηγάκης είναι π. Υπουργός-Βουλευτής Ν. Τρικάλων Ν.Δ.